By Belkorpus Беларуская мова — сэрца нацыянальнай ідэнтычнасці, але для часткі грамадства яна здаецца маргінальнай, «непрыдатнай» для сучаснасці. Гэта не проста сацыяльны феномен, але і псіхалагічны, укаранёны ў гісторыі і калектыўнай свядомасці. Чаму так адбываецца?
Гістарычныя траўмы і страта пераемнасці. Русыфікацыя ў Расійскай і Савецкай імперыі перапыніла натуральную перадачу мовы. У 1930-я сталінскія рэпрэсіі знішчылі інтэлігенцыю, якая была носьбітам мовы. Гэта стварыла псіхалагічны разрыў: мова асацыявалася з «павержанай» культурай, а расійская — з уладай і прагрэсам.
Савецкі комплекс непаўнавартасці. У савецкі час мова выцяснялася з адукацыі, медыя і гарадскога жыцця, набыўшы імідж «вясковага» дыялекта. З псіхалагічнага пункту гледжання, гэта сфарміравала ўнутраны бар’ер: людзі падсвядома баяліся быць «адсталымі», карыстаючыся беларускай мовай.
Палітызацыя і страх. У 2020-я беларуская мова часта асацыюецца з пратэстам і апазіцыяй. Гэта ўзмацняе псіхалагічны дыскамфорт: карыстанне мовай можа ўспрымацца як «бунт», што пагражае бяспецы. Паводле тэорыі сацыяльнай псіхалогіі, страх перад сацыяльнай ізаляцыяй прымушае людзей выбіраць «больш бяспечную» мову.
Псіхалогія калектыўнай памяці. Без кантакту з мовай у дзяцінстве, як адзначаў Уладзімір Караткевіч, чалавек губляе сувязь з «неўсвядомым» нацыі — яе міфамі, песнямі, каштоўнасцямі. Гэта стварае псіхалагічную пустэчу, дзе беларуская мова ўспрымаецца, як нешта экзатычнае.
Адсутнасць штодзённай практыкі. Мова рэдка гучыць у школах, на вуліцах ці ў медыя, што ўзмацняе яе ўспрыманне як «музейнай». З псіхалагічнага погляду, людзі імкнуцца да камфорту звыклага, таму выбіраюць больш распаўсюджаную мову.
Каб пераадолець гэта, трэба вярнуць мову ў сэрцы людзей. Усё пачынаецца з дзяцей, якія праз казкі і песні змогуць адчуць яе жывой. Мова — не знак адсталасці, а ключ да нашай глыбіні. Давайце размаўляць па-беларуску, каб нацыя паўстала ў нашых душах!