Тут Анёлы дзівяцца,
Роджанага баяцца
А вол стаіць, трасецца,
Асёл смутна пасвіцца.
Пастухі кленчаць,
Бога ў целе бачаць
Тут жа, тут жа, тут жа, тут жа, тут.
Разам з Божым Дзіцяткам, з Марыяй і св. Язэпам, нязменнымі героямі нашых калядак і іконаў з’яўляюцца пастухі, каралі, зорка, а таксама – дамашнія жывёлы — вол і асляня. Але ці ўзнікала ў вас пытанне: а чаму, уласна кажучы, на іконах Нараджэння Хрыстовага каля ясляў, у якіх ляжыць Нованароджаны Ісус, адлюстраваны вол і асляня? Тым больш, што ні ў адным з чатырох кананічных Евангелляў мы не знаходзім згадак пра вала і асла, ці якіх-небудзь іншых жывёлаў, прысутных у пячоры.
Пад уплывам першай спантаннай і, магчыма, крыху сентыментальнай думкі, хтосьці мог бы сказаць, што вол і асляня цяплом свайго дыхання сагравалі Нованароджанае Дзіцятка. Зрэшты, у адной з нашых калядак мы так і спяваем: «І Дзева суцяшаецца, сенам Хрыста пакрывае, Вол і асёл саграваюць, паклон Яму свой аддаюць…».
Ёсць і іншая адна лінія інтэрпрэтацыі, а менавіта – гістарычная. Паводле яе, жывёлы былі разам з Усячыстаю Дзевай і св. Язэпам у дарозе нездарма: асёл — як транспарт для Марыі, а вол павінен быў служыць Язэпу для выплаты падаткаў. Акрамя таго, асёл з’яўляецца правобразам таго асляняці, на якое сядзе Ісус падчас свайго ўрачыстага ўваходу ў Ерусалім напярэдадні сваіх збаўчых мукаў (гл. Мк. 11, 7; Лк. 19, 35; Ян. 12, 14).
Аднак іканапісцы звычайна не ставяць перад сабой мэту ўзнавіць гістарычныя дэталі падзей гісторыі збаўлення. Наадварот, ікона прадстаўляе пэўныя багаслоўскія праўды, пэўныя праўды веры, а таму крыніцай сакральнага жывапісу з’яўляецца Божае Аб’яўленне, якое змяшчаецца ў Святым Пісанні. Таму ў іконах трэба перш за ўсё шукаць водгалас сведчанняў Божага Слова, у прыватнасці — прароцтваў Старога Запавету аб нараджэнні Месіі.
І сапраўды, іканапісцы, з вераю раздумваючы над таямніцай Нараджэння Хрыстовага, злучылі ў іконе Раства Стары і Новы Запаветы, указваючы на прароцтва Ісаі: “Вол пазнае гаспадара свайго, і асёл — стойла ўласніка свайго, а Ізраіль не пазнаў, народ Мой не зразумеў.” (Іс. 1, 3)
Некаторыя экзэгеты (напрыклад, Петэр Штульмахер) спасылаюцца на грэцкі варыянт старазапаветнага прароцтва, дзе сказана: «Паміж дзвюх істот пазнаюць Цябе… Калі прыйдзе час – Ты з’явішся» (Аб. 3, 2). Пад дзвюма істотамі, відавочна, маюцца на ўвазе два херувімы, якія, паводле Вых. 25, 18-20, указвалі на века Каўчэга Запавету і адначасова хавалі таямнічую прысутнасць Бога.
Цытуючы гэтыя сведчанні біблеістаў, Бенядыкт XVI робіць у «Ісусе з Назарэта» выснову: «Такім чынам, яслі сталі своеасаблівым каўчэгам, у якім патаемна схаваны Бог знаходзіцца сярод людзей і перад якім для «вала і асла», для чалавецтва з юдэяў і язычнікаў надышла гадзіна пазнання Бога». Таму чалавецтва ва ўбогасці і прыніжэнні Бога, народжанага ў стайні, «атрымлівае эпіфанію (богаз’яўленне), якая вучыць усіх бачыць».
Нельга забываць і пра тое, што жывёлы, адлюстраваныя на іконах Божага Нараджэння, з’яўляюцца часткай стварэння, якое выйшла з рук Творцы, і яны разам з усім родам чалавечым уключаны ў Божы план збаўлення і, будучы пакліканымі самім сваім існаваннем, каб аддаць славу Стварыцелю, чакаюць на вызвалення “з няволі тлення дзеля свабоды хвалы дзяцей Божых” (Рым. 8, 21).
Малітва. Госпадзе і Божа, што прыходзіш у свет у постаці дзіцяці! Перад Табою схіляе галаву і калені ўсё стварэнне, пазнаючы ў Табе свайго Творцу і Збаўцу. Навучы мяне бачыць, навучы мяне пазнаваць Тваю схаваную прысутнасць ва ўсіх падзеях гісторыі і майго штодзённага жыцця, а асабліва – навучы мяне пазнаваць Цябе, прысутнага ў тых знаках збаўлення, якія Ты сам пакінуў нам: у Тваім Слове і ў святых таінствах, а асабліва – у Эўхарыстыі. Разам з усім стварэннем я хачу праслаўляць Цябе тут, на зямлі, і ў вечнасці. Амін.
Ул. Багдан Дзюрах