Пасля выдання Маніфеста 17 (30) красавіка 1905 года “Аб умацаванні пачаткаў верацярпімасці” імперата…

Пасля выдання Маніфеста 17 (30) красавіка 1905 года “Аб умацаванні пачаткаў верацярпімасці” імператарам Мікалаем ІІ, які дазволіў свабодна пераходзіць з праваслаўя ў іншыя хрысціянскія канфесіі, значная колькасць жыхароў Расійскай імперыі, у тым ліку на тэрыторыі сучаснай Беларусі, скарысталася гэтай магчымасцю.

1. Гэта было пераважна “вяртанне”, а не “пераход”: Большасць тых, хто афіцыйна зарэгістраваўся як каталік пасля 1905 г., не былі фактычна праваслаўнымі, якія раптам вырашылі змяніць веру. Пераважна гэта былі нашчадкі былых уніятаў, якіх пасля скасавання Уніі ў 1839 г. прымусова далучылі да Праваслаўнай Царквы. Многія з гэтых людзей і іх сем’і таемна захоўвалі каталіцкія (лацінскага ці ўсходняга абраду) традыцыі або былі “ўпартымі” (упорствующие), хто не прыняў праваслаўе па сутнасці. Указ 1905 г. дазволіў ім легалізаваць сваю фактычную рэлігійную прыналежнасць.

2. Афіцыйная статыстыка Расійскай імперыі часта не падзяляла людзей па этнічнай прыналежнасці так, як мы разумеем гэта сёння. Каталікоў на землях Беларусі часта аўтаматычна запісвалі як “палякаў”, незалежна ад іх мовы і самаідэнтыфікацыі. Таму дакладна вылучыць менавіта беларусаў з агульнай колькасці тых, хто перайшоў у каталіцтва, складана.

3. Паводле розных ацэнак гісторыкаў, у першыя гады пасля ўказа (1905-1909) у заходніх губернях імперыі (куды ўваходзілі тэрыторыі сучасных Беларусі, Літвы, часткова Польшчы і Украіны) ад 200 000 да 300 000 чалавек афіцыйна перайшлі з праваслаўя ў рыма-каталіцтва.

4. Дакладных статыстычных дадзеных менавіта па беларусах няма. Аднак гісторыкі мяркуюць, што значная частка з гэтых людзей пражывала на тэрыторыі сучаснай Беларусі, асабліва ў Гарадзенскай, Віленскай і заходняй частцы Мінскай губерняў, дзе ўніяцкая традыцыя была найбольш моцнай. Ацэнкі колькасці людзей на беларускіх землях, якія скарысталіся ўказам для пераходу ў каталіцтва, вагаюцца, але часта кажуць пра дзясяткі тысяч чалавек, а некаторыя ацэнкі даходзяць да прыкладна 100 000 чалавек ці нават болей, якія пражывалі на тэрыторыях, што сёння складаюць Беларусь.